شکوفایی کمانچه، از قاجار تا امروز

کمانچه از سازهای اصیل و سنتی ایرانی است که قدمتی دیرینه دارد.

صدای کمانچه، نوایی دلنشین است که نوازندگان این ساز با مهارت خود آن را به زیبایی هر چه تمام‌تر خلق می‌کنند. با دیدن عکس کمانچه متوجه شباهت آن با سازهایی مانند قیچک و رباب خواهید شد؛ ساختار این سازها و نحوه نواختن آن‌ها شباهت زیادی به کمانچه دارد.

دوران قاجاریه، نقطه‌ی عطفی در تاریخ موسیقی این ملک است. از جمله عوامل اهمیت دوران ۱۳۰ ساله‌ی حکومت پادشاهان قجر، در گستره‌ی موسیقی ملی و تحولات این هنر دقیق، می‌توان به گرایش و میل دربار و اشراف به امور بزمی و تفننی، آشنایی ایرانیان با موسیقی غربی، گذار موسیقی ملی از موسیقی مقامی به موسیقی ردیف و دستگاه، پیروزی انقلاب مشروطه و خیزش‌های گونه گون سیاسی و اجتماعی، اشاره نمود.

نخستین نوع آن در دوران صفوی ساخته شد.

این ساز زهی-آرشه‌ای قسمت‌های مختلفی دارد و از چوب عمل آمده‌ درختان گردو، توت و افرا ساخته می‌شود. در این ساز نوازنده با رقص انگشتانش بر روی ساز و حرکت رفت‌وبرگشت آرشه یا کمانه صدای گوش‌نوازی را خلق می‌کند. برخی معتقدند که ساز فوق از مقطعی به بعد تحت‌تاثیر ساز ویلون قرار گرفته، مدتی به انزوا رفته و پس از آن دوباره احیا شده است. کمانچه به‌دلیل وسعت صوتی خاص و حدود و امکانات وسیع از گذشته بیشتر از دیگر سازهای ایرانی مورد توجه بوده اما پس از آمدن ویولن استفاده از این ساز کم‌رنگ‌تر شده است.

با ثبت جهانی این ساز اصیل ایرانی امید است که بیش از پیش به آن بها داده شود و زمینه برای شناخت هر چه بیشتر این ساز و آموزش آن مهیا شود. کمانچه به همت سازمان میراث فرهنگی در آذر ماه ۱۳۹۶ در سازمان یونسکو به ثبت رسید.

کمانچه معروف به کمانچه لری، پشت باز است و مردم‌ لرستان به آن تال می‌گویند؛ ترکمن‌ها کمانچه با کاسه‌های بسیار کوچک می‌سازند. در نقاط دیگر دنیا نیز که سازهایی شبیه به کمانچه دارند کاسه‌ها کوچک و اغلب از پوست نارگیل ساخته می‌شوند. در عربی به این ساز کمنجا یا کمنجه گویند. و آنقدر معروف بوده که شاعران عرب در آثار خود از آن نام برده‌اند. در نواحی مختلف ایران این ساز را با نام‌های دیگر به‌کار می‌برند؛ در منطقه کرمانشاه به کمانچه موکَش و در ترکمن به آن قیچاق می‌گویند. قیچاق ترکمن‌ها سه سیم دارد و از نظر اندازه از کمانچه‌های رایج کوچک‌تر است.

این نوشته برگزفته از مقاله ای منتشر شده در سایت رسانه هدهد به آدرس زیر است:

https://hodhod.ca/kamancheh-from-the-qajar-to-the-present-day/